Wie ooit door de straatjes van een Grieks dorp heeft gewandeld of een lokale markt heeft bezocht, heeft het ongetwijfeld gezien: het blauwe oog. Soms glanzend als glas, soms verwerkt in een sieraad, sleutelhanger of wanddecoratie. In Griekenland heet het mati, letterlijk “oog”, en het is een van de bekendste symbolen van het land. Maar wat betekent het eigenlijk, waar komt het vandaan, en waarom is het zo diep geworteld in het Griekse dagelijks leven?
Wat is het mati?
Het mati is een symbool dat dient als bescherming tegen het “boze oog” – in het Grieks kako mati genoemd. Volgens de traditionele opvatting kan iemand met een jaloerse blik onbedoeld (of soms bewust) negatieve energie overbrengen op een ander, wat kan leiden tot pech, ziekte, ongelukken of algemene tegenslag. Het mati zou deze negatieve kracht afweren en de drager of eigenaar beschermen.
Het symbool bestaat meestal uit concentrische cirkels in blauw, wit en zwart, die samen de vorm van een oog vormen. De kleuren blauw en turquoise zijn het meest traditioneel, omdat men gelooft dat deze kleuren de negatieve energie het beste reflecteren.
Een gebruik dat teruggaat tot de oudheid
Hoewel het geluksoog in veel moderne toeristenwinkels te vinden is, gaat de oorsprong van dit gebruik terug tot de oudheid. Zowel in het oude Griekenland als in het Byzantijnse Rijk werd geloofd dat afgunst en jaloezie tastbare krachten konden zijn. In mozaïeken, fresco’s en aardewerk uit de klassieke tijd zijn regelmatig ogen te zien als beschermende symbolen.
De Grieken zijn overigens niet de enigen met dit geloof: ook in Turkije, Italië, Iran en zelfs delen van India gelooft men in de kracht van het boze oog. In het Middellandse Zeegebied en het Midden-Oosten heeft het symbool zich via eeuwenlange culturele uitwisseling verspreid, en kreeg het in elk land zijn eigen vorm en naam. In Griekenland heeft het echter een bijzondere, blijvende plek in het dagelijkse leven behouden.
Waar zie je het mati in Griekenland?
Het Griekse geluksoog is overal – letterlijk én figuurlijk. Je vindt het:
- In woningen, vaak bij de ingang of boven de deur, als bescherming voor het huis.
- Als sieraad: hangers, armbanden en ringen met het oog zijn populair bij jong en oud.
- In kinderkamers: om baby’s te beschermen tegen het boze oog.
- In auto’s of boten, vaak bungelend aan de spiegel of verwerkt in decoratie.
- Als cadeau bij speciale gelegenheden zoals doopfeesten, verjaardagen of housewarmings.
Een gebruik dat nog steeds leeft, is het afnemen van het boze oog (xematiasma). Wanneer iemand zich plotseling moe, duizelig of ‘raar’ voelt, geloven veel Grieken dat dit veroorzaakt kan zijn door het boze oog. In zo’n geval wordt vaak een familielid of een oudere vrouw gevraagd een korte, geheime gebedsformule uit te spreken om de negatieve energie weg te nemen.
Symboliek en moderne betekenis
Hoewel het mati geworteld is in bijgeloof en volksgeloof, heeft het ook een bredere, meer universele betekenis gekregen. In de moderne context staat het symbool ook voor:
- Bescherming: tegen negatieve invloeden in het algemeen.
- Verbinding: het dragen van een mati kan symbool staan voor verbondenheid met Griekse wortels of familie.
- Goede wensen: het geven van een mati-object is een gebaar van liefde, zorg en bescherming.
Voor veel Grieken – religieus of niet – is het mati een tastbare vorm van symbolische bescherming. En hoewel de wetenschap er niets van moet hebben, leeft het geloof erin nog altijd sterk, vooral op het platteland en in traditionele gemeenschappen.
Toeristische aantrekkingskracht
Toeristen zijn vaak gefascineerd door het oog. Het ziet er mooi uit, heeft een intrigerend verhaal, en is een populair souvenir. In boetiekjes en kraampjes in steden als Athene, Thessaloniki, Chania en Nafplio worden talloze varianten verkocht, van goedkope sleutelhangers tot met de hand gemaakte sieraden van zilver en glas.
Veel kunstenaars en ontwerpers verwerken het mati ook in hedendaagse mode en design, waardoor het een culturele en esthetische crossover wordt tussen traditie en moderne expressie.
Een klein symbool met grote betekenis
Of je nu gelooft in de werking van het boze oog of niet, het mati is meer dan alleen een decoratief element. Het is een stukje Griekse identiteit dat de eeuwen heeft doorstaan. Het is een symbool van zorg voor elkaar, van bescherming en verbondenheid. En het verbindt verleden en heden op een manier die typisch Grieks is: met een knipoog naar het mystieke, maar stevig geworteld in het dagelijkse leven.
OuzoLover